«خلود در دوزخ» از مسایل قرآنی مربوط به فرجام شناسی است که از نظر چگونگی دلالت الفاظ آیات و نیز از نگاه عقلی مورد اختلاف اندیشمندان است. آیت الله جوادی آملی در این باره به مبانی عقلی اشاره نموده و بر پایه آن، خلود و ماندگاری در جهنم را اثبات می نماید. در مقابل، برخی از عرفا معتقدند چنین چیزی با رحمت واسعه خدا ناسازگار است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی تلاش دارد، ضمن تبیین دقیق مبانی عقلی و دلایل نقلی دیدگاه استاد جوادی آملی، نظر عرفا را در این باره به بوته نقد بکشاند. یافته های پژوهش حاکی است صاحب تفسیر تسنیم با مبانی عقلی ازجمله تجرد و اصالت روح، ثبات و دوام روح و تجسم اعمال و دلایل قرآنی و روایی، خلود در آتش را برای افراد خاصی اثبات نموده و دیدگاه برخی عرفا را نپذیرفته و معتقد است عذاب ابدی نه تنها منافاتی با رحمت واسعه و عدل الهی ندارد، بلکه با آن سازگار و هماهنگ است.

قرائتی از سوره عصر که مغایر با قرائت های معتبر قرآن کریم می باشد به امیر مومنان (ع) نسبت داده شده است، از آن جهت که این قرائت در بردارنده اضافه هایی بر سوره عصر است، پذیرش آن به معنای حذف بخش هایی از قرآن کریم است، بررسی اسناد دو روایتی که این قرائت را به امام (ع) نسبت می دهد، بیانگر این است که این روایات از جمله اخبار آحاد است و جز توسط یک راوی مجهول الحال نقل نشده است، ابو اسحاق سبیعی تنها کسی است که روایت را از آن راوی نقل کرده است، روایت های ابو اسحاق از جهت عدم تصریح به سماع و تحدیث و نیز تدلیس او مورد نقد جدی رجالیان و محدثان قرار دارد، علاوه بر آن ابو اسحاق در سال های پایانی عمر از حافظه مناسبی برخوردار نبوده است، قرائت منسوب همراه با اختلاف نیز نقل شده است به گونه ای که این اضطراب و آن اخلال در سند، پذیرش آنرا ناممکن می سازد.

این مقاله، به بررسی آیاتی میپردازد که روایات متون حدیثی شیعه امامیه، آنها را مربوط به امام مهدی علیه السلام میدانند. در این گفتار، 54 آیه از قرآن و 56 روایت از امامان معصوم علیه السلام آمده، که نویسنده، آنها را در چهار بخش تقسیم کرده است: تفسیر ظاهر آیات، تاویل باطن آیات، تعیین مصداق، تمثل و استشهاد.پیوست این گفتار، مروری آماری دارد بر این مقاله و دو مقاله پیشین نگارنده که در شماره 10 و 11 فصلنامه سفینه منتشر شده است.

مولانا در مثنوی معنوی بر اساس تجربیات روحانی و دیدگاه عرفانی خویش، به کمک آیات و روایات و احوال انبیا و حکایات و تمثیلات، به گونه ای نغز و مؤثر از فیض و رحمت حق، سخن می گوید. آنچه که مسلم است، این است که از جانب خداوند امواج رحمت الهی همواره ساطع و منتشر می گردد. و این انسان جاهل است که گاهی وجود خود رااز پرتو این امواج دور می سازد. مولانا با بیان زیبا و جذاب خود آنچنان رحمانیت و رحیمیت حق را در آیینه مثنوی به تصویر می کشد که نشانه های قهر و غضب الهی را تحت الشعاع قرار می دهد، چرا که اصل و متن خلقت رحمت است.«الوجود کله رحمه».مثنوی نیز قرآن کریم و انبیا و اولیای الهی را از جلوه های بارز رحمت حق و اطاعت و تبعیت از آنان را موجب بهره مندی از دریای بی کران رحمت الهی می داند. امیدوار بودن به رحمت الهی در زندگی انسان را به سوی کمال و ترقّی که هدف خلقت است، سوق می دهد.

رحمت بر دو نوع است: رحمت عام (رحمت امتنان) که همه موجودات را از آن حیث که وجود دارند فرا می گیرند؛ چه خبر باشند چه شر و چه، طاعت باشند و چه، معصیت.رحمت خاص (رحمت وجوب) که خداوند بر خود واجب نموده و بر کاینات بر طبق اعیان ثابته شان و بر انسان، علاوه بر آن بر طبق اعمالش عطا می کند.قلب انسان کامل هر چند که با رحمت ایجاد شده ولی چون همه اسما و صفات الهی را در خود متجلی می سازد، فراگیرتر از رحمت است و رحمت بر غضب، پیشی دارد و نهایتا شامل اهل جهنم نیز خواهد شد، به این دلایل؛ اولا: غضب، عارضی ارواح است نه ذاتی و عارضی از بین خواهد رفت و ثانیا: برای وفای به وعید، مرجحی جز معصیت نیست که آن هم توسط خداوند، طبق آیات «نتجاوز عن سیئاتهم» و «... ان الله یغفر الذنوب جمیعا» بخشیده خواهد شد. پس باطن عذاب، رحمت است؛ چنانچه عذاب قوم یونس، رحمت را بر آنان برگرداند.

کوه رحمت نام کوهی است که در سمت شرقی شهرستان مرودشت واقع شده است. در این کوهستان آثار باستانی پرشماری دیده می شود که بدون تردید تخت جمشید یا همان شهر هخامنشی پارسه مهمترین آنهاست. همچنین این کوهستان شواهد گسترده ای از آثار تدفینی عهد باستان را در دل خود جای داده است. به علاوه در این کوهستان آثار نوشتاری مربوط به سنت ساسانی، مانند کتیبه های مقصود آباد و تخت طاووس نیز، پیش تر مشاهده شده است. در پژوهش حاضر، کتیبه ای نویافته به زبان فارسی میانه و خط پهلوی کتابی معرفی می گردد که می توان آن را در ردیف کتیبه های تدفینی به شمار آورد و از این پس با عنوان کتیبه ی کوه رحمت از آن یاد می شود. یکی از موارد بسیار با اهمیت این کتیبه، اشاره به نام شهر استخر است که در کتیبه های تدفینی برای نخستین بار مشاهده گردیده است. در یک نگاه کلی به محتوای این کتیبه، می توان اینگونه ابراز داشت که کتیبه مورد اشاره مربوط به اواخر دوران ساسانی است و به طبقه ای از اشراف آن روزگار یعنی دبیران تعلق داشته است. شواهد بسیاری در دست است که نشان می دهد دبیران از طبقات ممتاز روزگار ساسانی بوده اند. به گونه ای که نام تعدادی از دبیران در سنت پهلوی کتیبه ای به ما رسیده است. کتیبه ی نویافته کوه رحمت در دره ای از این کوهستان، تحریر شده است که از جمله اراضی تخت طاووس به شمار می رود و در فواصل سمت راست میان جاده ی نقش رجب به شهر استخر قرار دارد و دربردارنده ی شش شطر است که به صورت عمودی و در اندازه 50 در 60 سانتی متر به تحریر درآمده است. از جمله ویژگی های پیرامون این کتیبه همچنین وجود دو حفره ی مربع شکل در دهانه ی غار و در زیر نوشته است که بعضی از پژوهشگران از آنها با عنوان استودان یاد کرده اند. چنین ساختارهای حفره مانند در دامنه های کوهستان و نزدیک نقش رجب و کتیبه ی نویافته مورد بحث به تعداد زیاد قابل مشاهده است که خود خبر از ماهیت تدفینی این مکان می دهد. تمامی مطالب ارایه شده در این گفتار بیانگر اهمیت بسیار زیاد این کتیبه است که ضرورت پژوهشهای بیشتر بر روی آن را می رساند. همچنین بایسته است محیط پیرامون این کتیبه نیز از سوی باستان شناسان بیشتر مورد توجه و پژوهش قرار گیرد.

رحمت دو جریان دائمی دارد که همواره بر همه هستی روان است: رحمت رحمانی و رحمت رحیمی. با رحمت رحمانی خلقت شکل گرفته است و با رحمت رحیمیه هستی به نهایت رشد خویش دست می یابد. خداوند انسان را آفرید تا رشد کند و او را از رحمت رحمانیه خود به رحمت رحیمیه برساند. رحیمیت خداوند بازگشت به ربوبیت او دارد. عالم پرورشگاه است. او رب همه موجودات است که زمینه رشد وشکوفائی استعدادها و به فعلیت رساندن آن استعدادها را فراهم می کند و انسان است که باید برای رسیدن به رحمت الهی در خود ظرفیت ایجاد کند تا مشمول رحمت رحمانیه و رحیمیه خداوند در دنیا و آخرت شود. آنچه این مقاله بدان اهتمام می ورزد بررسی تطبیقی رحمت الهی از دیدگاه مفسران شیعه و سنی است. نگارنده در ابتدا به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی رحمت پرداخته، سپس جایگاه رحمت الهی را در قرآن و روایات با توجه به نظر فریقین بررسی نموده است. در ادامه به بیان تفاوت میان رحمت رحیمیه و رحمانیه پرداخته شده و مشخص شد که لعنت که مقابل رحمت می باشد از مقوله گفتار نیست و به معنای دوری از رحمت است. و در رحمت الهی تبعیضی نیست بلکه هر کس بر اساس قابلیتی که کسب می کند میتواند از رحمت خداوند بهره مند گردد.

1بلاغت فارسی پس از اسلام، نخست از آبشخور قرآن و بلاغت عربی سرچشمه می‏گیرد و در ادامه، توأمان با ترجمۀ آثار حکمای یونانی، بلاغت اسلامی و به تبع آن بلاغت فارسی به‏طور عمیق تحت تأثیر آثار و بلاغت غربی قرار می‏گیرد. از این‏رو، هنرسازه‏های ادبی، خاصه ابزارهای زیبایی‏شناختیِ دانش بیان در بلاغت فارسی متأثر است از دستگاه بلاغی عربی و غربی؛ و یا دست کم مشترک با آن‏ها. اما با غور و وارسی سامان بلاغت و مداقه در صناعات ادبی فارسی درمی‏یابیم که گونه‏ای از این شگردها، یعنی هنرسازه‏های ترکیبی علی‏رغم وابستگی و هم‏بستگی با شگردهای بلاغی عربی و غربی، از استقلال و انحصار ویژه‏ای برخوردارند که مانند آن را در سایر دستگاهای بلاغی نمی‏بینیم. این جستار که با شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی نوشته شده‏است، می‏کوشد تا با بررسی شباهت‏های شگردهای دستگاه بلاغت فارسی با دستگاه‏های بلاغی عربی و غربی، نشان دهد که هنرسازه‏های ترکیبی مختص مختصات بلاغت فارسی است و سایر دستگاه‏های بلاغی محروم از این گونه از ابزارهای زیبایی‏شناسی‏اند. نتیجۀ این جستار تأیید می‏کند که بلاغت فارسی با توجه به قابلیت‏ بازتابندگی عناصر فرهنگی و قومی شگرد کنایه و نیز دوگانه‏خوانی ابعاد لازمی و ملزومی آن، و همچنین به سبب مختصات ذاتی‏ زبان فارسی در حوزۀ ترکیب‏پذیری، با امتزاج شگردهای منفرد، صناعات مستقل و منحصری می‏سازد که خاص بلاغت فارسی است و به نظر می‏رسد که در دیگر دستگاه‏های بلاغی (عربی و غربی) نشانی از آن نمی‏بینیم. البته این موضوع بیش از آنکه ادعایی باشد، دعوتی است از متخصصان حوزه‏های مزبور، که درنهایت، چه نظر نگارنده رد شود و چه پذیرفته، دستاورد جدیدی برای حوزۀ بلاغت محسوب خواهد شد.